Core utilities (Polski)

Status tłumaczenia: Ten artykuł jest przetłumaczoną wersją Core utilities. Data ostatniego tłumaczenia: 2025-10-10. Możesz pomóc zsynchronizować tłumaczenie, jeśli nastąpiły zmiany w wersji angielskiej.

Narzędzia podstawowe to fundamentalne narzędzia systemu GNU/Linux. Ten artykuł zawiera niepełny przegląd tych narzędzi, podaje odnośniki do dokumentacji oraz opisuje przydatne alternatywy. Zakres artykułu obejmuje między innymi GNU Coreutils. Większość narzędzi podstawowych to tradycyjne narzędzia Uniksa, wiele z nich zostało znormalizowanych przez POSIX i rozwiniętych o dodatkowe funkcje.

Większość narzędzi wiersza poleceń jest opisana na stronach podręcznika man page, zaś narzędzia GNU Project mają dokumentację głównie w podręcznikach Info. Niektóre powłoki udostępniają polecenie help dla wbudowanych poleceń. Dodatkowo większość narzędzi wyświetla informacje o użyciu po uruchomieniu z flagą --help.

Niezbędne narzędzia

Poniższa tabela zawiera listę ważnych narzędzi, które użytkownicy Arch Linux powinni znać. Zobacz także info(1.pl).

Pakiet	Narzędzie	Opis	Dokumentacja	Alternatywy
shell built-ins	cd	zmienia katalog roboczy	cd(1p)	#Alternatywy dla cd
GNU coreutils	ls	wyświetla zawartość katalogu	ls(1.pl), info	tree, #Alternatywy dla ls
	cat	wyświetla zawartość plików	cat(1.pl), info	tac(1), #Alternatywy dla cat
	mkdir	tworzy katalog	mkdir(1.pl), info
	rmdir	usuwa pusty katalog	rmdir(1.pl), info
	rm	usuwa pliki lub katalogi	rm(1.pl), info	shred unlink(1)
	cp	kopiuje pliki lub katalogi	cp(1.pl), info	#Alternatywy dla cp
	mv	przenosi lub zmienia nazwy plików lub katalogów	mv(1.pl), info
	ln	tworzy dowiązania twarde lub symboliczne	ln(1.pl), info	sln(8) (przywracanie nazw so)
	chown	zmienia właściciela i grupę pliku	chown(1.pl), info	chgrp(1)
	chmod	zmienia uprawnienia pliku	chmod(1.pl), info
	dd	konwertuje i kopiuje pliki	dd(1.pl), info	#Alternatywy dla dd
	df	wyświetla zajętość dysku systemu plików	df(1.pl), info	#Alternatywy dla df
	du	szacuje zużycie przestrzeni dyskowej przez pliki i katalogi	du(1.pl), info	#Alternatywy dla du
GNU tar	tar	archiwizator tar	tar(1.pl), info	archivers
GNU less	less	przeglądarka tekstu w terminalu	less(1.pl)	terminal pagers
GNU findutils	find	wyszukuje pliki lub katalogi	find(1.pl), info, GregsWiki	#Alternatywy dla find
GNU diffutils	diff	porównuje pliki linia po linii	diff(1.pl), info	#Alternatywy dla diff
GNU grep	grep	wyszukuje i wypisuje linie pasujące do wzorca	grep(1.pl), info	#Alternatywy dla grep
GNU sed	sed	edytor strumieniowy	sed(1.pl), info, przykłady^{[dead link 2025-08-15—HTTP 404]}	sad, sd
GNU AWK (gawk)	AWK	język skanowania i przetwarzania tekstu	gawk(1.pl), info	AWK#Alternative implementations
util-linux	dmesg	wypisuje lub kontroluje pierścieniowy bufor jądra	dmesg(1.pl)	systemd journal
	lsblk	wyświetla urządzenia blokowe	lsblk(8.pl)
	mount	montuje system plików	mount(8.pl)
	umount	odmontowuje system plików	umount(8.pl)
	su	przełącza na innego użytkownika	su(1.pl)	sudo, doas
	kill	kończy proces	kill(1.pl)	pkill(1.pl), killall(1.pl)
procps-ng	pgrep	wyszukuje procesy po nazwie lub atrybutach	pgrep(1.pl)	pidof(1.pl)
	ps	wyświetla informacje o procesach	ps(1.pl)	top(1.pl), menedżery zadań
	free	wyświetla ilość wolnej i używanej pamięci	free(1.pl)	top(1.pl), menedżery zadań

Zapobieganie utracie danych

Polecenia rm, mv, cp oraz przekierowania w powłoce usuwają lub nadpisują pliki bez pytania o potwierdzenie. Wszystkie trzy programy rm, mv i cp obsługują opcję -i, która przed każdym usunięciem lub nadpisaniem zadaje pytanie o potwierdzenie. Niektórzy użytkownicy ustawiają -i domyślnie za pomocą aliasów. Jednak poleganie na tej metodzie może być niebezpieczne, ponieważ łatwo się do niej przyzwyczaić, a następnie stracić dane, pracując na systemie lub koncie, gdzie aliasy te nie są ustawione. Najlepszym sposobem ochrony przed utratą danych jest tworzenie kopii zapasowych.

Dodatkowe narzędzia

W tej tabeli wymieniono narzędzia, które często się przydają.

Pakiet	Narzędzie	Opis	Dokumentacja	Alternatywy
shell built-ins	alias	definiuje lub wyświetla aliasy	alias(1p)
	type	wyświetla typ polecenia	type(1p)	command(1.pl), whereis(1.pl), which(1.pl)
	time	mierzy czas wykonania polecenia	time(1p)
GNU coreutils	tee	kopiuje dane ze stdin do stdout i do plików	tee(1.pl), info	pee(1.pl)
	mktemp	tworzy tymczasowy plik lub katalog	mktemp(1.pl), info
	mknod	tworzy nazwany potok lub węzeł urządzenia	mknod(1.pl), mkfifo(1.pl), info
	truncate	zmniejsza lub zwiększa rozmiar pliku	truncate(1.pl), info	fallocate(1.pl)
	basenc	koduje dane wejściowe i wypisuje wynik	basenc(1.pl), base64(1.pl), info
	cut	wyświetla wybrane części linii	cut(1.pl), info	colrm(1.pl), hck, choose
	tr	zastępuje lub usuwa znaki	tr(1), info	uconv(1)
	od	wypisuje pliki w formatach ósemkowym i innych	od(1.pl), info	hexdump(1.pl), vim, xxd(1.pl)
	sort	sortuje wiersze	sort(1.pl), info
	uniq	usuwa powtarzające się wiersze	uniq(1.pl), info	anewer, runiq^AUR, huniq-git^AUR
	comm	porównuje dwa posortowane pliki linia po linii	comm(1.pl), info	zet^AUR
	head	wyświetla początkową część pliku	head(1.pl), info
	join	łączy wiersze z dwóch plików według wspólnego pola	join(1.pl), info	combine(1.pl), zet^AUR
	md5sum	oblicza sumy kontrolne (hashe) plików	sha256sum(1.pl), sha512sum(1.pl), info	shasum(1.pl), rhash(1.pl)
	tail	wyświetla końcową część pliku	tail(1.pl), info
	wc	zlicza linie, słowa i bajty	wc(1.pl), info
GNU binutils	strings	wyodrębnia czytelne znaki z plików binarnych	strings(1.pl), info	stringsext^AUR
util-linux	column	rozdziela tekst na kolumny (opcjonalnie wyświetla tabelę z siatką)	column(1.pl)	paste(1.pl), csview^AUR
GNU findutils	xargs	tworzy listę argumentów ze stdin i wywołuje z nimi polecenie	xargs(1.pl)	parallel(1.pl) (parallel_alternatives(7.pl))
GNU glibc	iconv	konwertuje kodowanie znaków	iconv(1.pl)	recode, uconv(1.pl)
GNU sharutils	uudecode	koduje plik do formatu przyjaznego poczcie e-mail	uuencode(1.pl), uudecode(1.pl), info	uudeview(1.pl)
file	file	rozpoznaje typ pliku	file(1.pl)

Pakiet moreutils zapewnia dodatkowe przydatne narzędzia (np. sponge(1.pl)), których nie ma w GNU coreutils.

Alternatywy

9base — Port różnych oryginalnych narzędzi Plan 9 na systemy Unix.

https://tools.suckless.org/9base || 9base

BusyBox — Zestaw narzędzi dla systemów ratunkowych i wbudowanych.

https://busybox.net || busybox

Heirloom Toolchest — Tradycyjne implementacje standardowych narzędzi Uniksa.

https://heirloom.sourceforge.net || heirloom-sh^AUR, heirloom-doctools^AUR

sbase — Minimalistyczna implementacja podstawowych narzędzi *nix (suckless).

https://core.suckless.org/sbase || sbase-git^AUR

Toybox — Wszechstronny zestaw narzędzi w wierszu poleceń dla Linuksa.

https://landley.net/toybox || toybox^AUR

ubase — Rozszerzony zestaw narzędzi sbase.

https://core.suckless.org/ubase || ubase-git^AUR

uutils — Wieloplatformowa implementacja narzędzi GNU coreutils w języku Rust.

https://github.com/uutils/coreutils || uutils-coreutils

Alternatywy dla cat

bat — Klon cat z kolorowaniem składni i integracją z Gitem.

https://github.com/sharkdp/bat || bat

Alternatywy dla cd

autojump — Szybszy sposób nawigacji po systemie plików z linii poleceń.

https://github.com/wting/autojump || autojump^AUR

zoxide — Inteligentne polecenie cd, które uczy się twoich nawyków, umożliwiając poruszanie się zaledwie kilkoma naciśnięciami klawiszy.

https://github.com/ajeetdsouza/zoxide || zoxide

Zobacz też Bash#Auto "cd" when entering just a path oraz Zsh#Remembering recent directories.

Alternatywy dla date

This article or section is a candidate for moving to List of applications (Polski)/Other (Polski).

Notes: Nie są to alternatywy dla „data” nie pojawia się nawet na tej stronie. (Discuss in Talk:Core utilities (Polski))

dateutils — Przydatne narzędzia CLI do pracy z datą i czasem; szybkie obliczenia na datach i konwersje w powłoce.

https://www.fresse.org/dateutils/ || dateutils

pdd — Małe narzędzie do obliczania różnicy między datami/czasami.

https://github.com/jarun/pdd || pdd^AUR

Alternatywy dla cp

Użycie rsync zamiast cp lub mv pozwala wznawiać przerwane transfery, wyświetlać postęp, pomijać już istniejące pliki oraz sprawdzać sumy kontrolne plików docelowych, aby zapewnić ich integralność.

Alternatywy dla ls

broot — Nowy sposób przeglądania i nawigacji po drzewach katalogów.

https://github.com/Canop/broot || broot

clifm — Menedżer plików z trybem wypisywania, oferujący kolory i ikony.

https://github.com/leo-arch/clifm/wiki/Advanced#files-lister-ls-mode || clifm^AUR

eza — Zamiennik ls z obsługą kolorów, widokiem drzewem, integracją z Git i innymi funkcjami. Oparty na exa.

https://github.com/eza-community/eza || eza

lsd — Nowoczesny ls z kolorowaniem i ikonkami.

https://github.com/Peltoche/lsd || lsd

Alternatywy dla find

fd — Prosta, szybka alternatywa dla find; domyślnie ignoruje ukryte pliki i wpisy z .gitignore.

https://github.com/sharkdp/fd || fd

fuzzy-find — Interaktywne rozmyte (fuzzy) wyszukiwanie plików.

https://github.com/silentbicycle/ff || ff-git^AUR

plocate — Znacznie szybsze lokalizowanie.

https://plocate.sesse.net/ || plocate

rawhide — Wyszukiwanie plików w wierszu poleceń przez użytkownika w mini języku inspirowanym C.

https://raf.org/rawhide/ || rawhide^AUR

uutils-findutils — Implementacja findutils w języku Rust.

https://github.com/uutils/findutils || uutils-findutils^AUR

Zobacz też Narzędzia wyszukiwania plików.

Alternatywy dla diff

uutils-diffutils — Implementacja diffutils w języku Rust.

https://github.com/uutils/diffutils || uutils-diffutils^AUR

Program diffutils nie oferuje porównania na poziomie słów, ale można użyć:

cwdiff — Nakładka na GNU wdiff z kolorowaniem wyników.

https://github.com/junghans/cwdiff || cwdiff^AUR

dwdiff — Front-end do porównywania słów; obsługuje kolory.

https://os.ghalkes.nl/dwdiff.html || dwdiff^AUR

git diff — z opcją --color-words porównuje słowa; z --no-index działa poza repozytorium Git.
git-delta — Pager z kolorowaniem składni dla wyjścia git, diff i grep.

https://dandavison.github.io/delta/ || git-delta

icdiff — Kolorowy diff w Pythonie. "Improved color diff".

https://github.com/jeffkaufman/icdiff || icdiff^AUR

wdiff — Porównuje pliki słowo po słowie (bez kolorowania).

https://www.gnu.org/software/wdiff/ || wdiff

Zobacz też Porównywanie, scalanie.

Alternatywy dla grep

mgrep — Grep dla wzorców wielowierszowych.

https://sourceforge.net/projects/multiline-grep/ || mgrep^AUR

pdfgrep — Wyszukiwanie tekstu w plikach PDF.

https://pdfgrep.org/ || pdfgrep

ripgrep-all — Przeszukiwanie tekstu w wielu formatach (PDF, e-booki, Office, archiwa).

https://github.com/phiresky/ripgrep-all || ripgrep-all

Narzędzia do przeszukiwania kodu

Narzędzia te mają na celu zastąpienie programu grep w wyszukiwaniu kodu. Domyślnie wykonują one wyszukiwanie rekurencyjne, pomijają pliki binarne i uwzględniają plik .gitignore.

ack — Narzędzie w Perlu, alternatywa dla grep, skierowane do programistów z dużymi drzewami kodu.

https://beyondgrep.com/ || ack^AUR

pcre2grep — Grep zgodny z PCRE2.

https://github.com/PCRE2Project/pcre2 || pcre2

ripgrep (rg) — Narzędzie do przeszukiwania łączące zalety ack z szybkością grep.

https://github.com/BurntSushi/ripgrep || ripgrep

The Silver Searcher (ag) — Przeszukiwarka kodu podobna do ack, ale szybsza.

https://github.com/ggreer/the_silver_searcher || the_silver_searcher

ugrep (ug) — Bardzo szybki grep z interaktywnym UI, obsługą fuzzy, zapytań boolowskich, hexdumpów i innych.

https://github.com/Genivia/ugrep || ugrep

Zobacz też cscope.

Filtry interaktywne

fnf — Interaktywny fuzzy finder dla terminala.

https://github.com/leo-arch/fnf || fnf^AUR

fzf — Interaktywny fuzzy finder ogólnego przeznaczenia (domyślnie używa find).

https://github.com/junegunn/fzf || fzf

fzy — Szybki, prosty fuzzy finder z zaawansowanym algorytmem oceny.

https://github.com/jhawthorn/fzy || fzy

peco — Prosty filtr interaktywny.

https://github.com/peco/peco || peco

percol — Dodaje interaktywne filtrowanie do potoków w powłoce.

https://github.com/mooz/percol || percol^AUR

skim — Fuzzy finder w Rust, podobny do fzf.

https://github.com/lotabout/skim || skim

Alternatywy dla dd

This article or section needs expansion.

Reason: ddrescue powinno zostać dodane do poniższej listy wraz z krótkim opisem. Biorąc pod uwagę podobieństwo nazw, warto wspomnieć o różnicach w stosunku do dd_rescue. (Discuss in Talk:Core utilities (Polski))

Zobacz też: dd i ddrescue

Alternatywne implementacje dd

W tej podsekcji wymieniono implementacje programu dd, których interfejs i domyślne zachowanie są w większości zgodne ze specyfikacją POSIX programu dd(1p).

ddpt — Przenośna wersja sg_dd(8.pl), napisana przez opiekuna podsystemu SCSI w jądrze Linuksa, z opcjonalną, lecz bardzo wyspecjalizowaną obsługą sprzętowego wejścia/wyjścia (I/O) (zestaw komend SCSI), plus wiele innych funkcji.

https://sg.danny.cz/sg/ddpt.html || ddpt^AUR

sdd — Przenośna implementacja dd dla środowisk UNIX autorstwa Joerga Schillinga, która może sprawdzać sumy kontrolne skopiowanych danych i ponawiać odczyt uszkodzonych bloków.

https://schilytools.sourceforge.net/ || schily-tools-sdd^AUR

Odmiany GNU dd

Implementacja GNU programu dd znajdująca się w pakiecie coreutils również jest zgodna z POSIX. W niniejszym podrozdziale wymieniono jego rozgałęzienia.

dc3dd — Zmodyfikowany dd z DC3 (Cyber Crime Center), z ulepszeniami podobnymi do dcfldd.

https://sourceforge.net/projects/dc3dd/ || dc3dd^AUR

dcfldd — Zmodyfikowany dd dla zastosowań kryminalistycznych i bezpieczeństwa, z hashowaniem w locie, elastycznym wymazywaniem, weryfikacją zapisu, wyjściem do wielu miejsc jednocześnie, dzieleniem wyjścia itp.

https://dcfldd.sourceforge.net || dcfldd^AUR

Nowoczesne zamienniki dd

W tej podsekcji wymieniono alternatywy dla polecenia dd, które nie są zgodne z POSIX (pod względem składni wiersza poleceń przypominającej JCL oraz domyślnego zachowania).

dd_rescue — Rozbudowana alternatywa dd przydatna w skryptach, do klonowania dysków i odzyskiwania danych.

https://www.garloff.de/kurt/linux/ddrescue/ || dd_rescue

rw — Minimalna, przenośna alternatywa dd z konwencjonalnymi opcjami.

https://sortix.org/rw/ || rw^AUR

Odmiany buffer

W tej podsekcji wymieniono rozgałęzienia buffer^AUR, uniwersalnego narzędzia do buforowania operacji wejścia/wyjścia, podobnego do dd, ale posiadającego bufor o dynamicznej wielkości. Obsługuje ono operacje wejścia/wyjścia blokowego i może być używane podczas zrzutu z/na taśmę LTO w celu uniknięcia „szlifowania butów”.

mbuffer — Kontynuacja narzędzia buffer z obsługą wątków i dodatkowymi funkcjami.

https://www.maier-komor.de/mbuffer.html || mbuffer

Alternatywy dla df

duf — Narzędzie do wyświetlania użycia i wolnego miejsca na dysku.

https://github.com/muesli/duf || duf

Alternatywy dla du

cdu — Nakładka na du z kolorami i estetycznym histogramem.

http://arsunik.free.fr/prog/cdu.html || cdu^AUR

dua — Szybki analizator przestrzeni dyskowej, pozwalający usuwać pliki, napisany w Rust.

https://github.com/Byron/dua-cli || dua-cli

dust — Intuicyjniejsza wersja du, napisana w Rust.

https://github.com/bootandy/dust || dust

gdu — Analizator użycia dysku z interfejsem konsolowym, napisany w Go.

https://github.com/Dundee/gdu || gdu

ncdu — Lekki analizator przestrzeni dyskowej w ncurses, napisany w Zig.

https://dev.yorhel.nl/ncdu || ncdu

Zobacz też Dyski.

Narzędzia powłoki POSIX

Wiele popularnych pakietów instaluje już najpopularniejsze narzędzia POSIX jako zależności, ale można zainstalować metapakiet posix, aby mieć pewność, że wszystkie one będą zawsze dostępne.

Oprócz obowiązkowych narzędzi istnieją również metapakiety dla niektórych opcjonalnych kategorii:

Note Nie wszystkie opcjonalne narzędzia z danej kategorii muszą być obecne w odpowiednim metapakiecie.

Zobacz też

Dokumentacja GNU Coreutils
FAQ GNU Coreutils
Pułapki GNU Coreutils: uwagi maintenera coreutils o mylących zachowaniach poszczególnych narzędzi
Lista narzędzi POSIX